1. Ngaizawl khaw hming put chhan :

Ngaizawl khua din \an tirh lai hian Ngaizawlah hian thing chi khat “Ngai Kung” ( a rah chu la khuih an an hmang \hin) hi a awm a, chuvangin Ngai awmna zawl ‘Ngaizawl khua’ tih a lo nita a ni.

 

  1. Ngaizawl khua lo din tan dan :

Kan pi leh pute chu Burma ram Tuitawh khua a cheng \hin an ni a, kum 1925 khan sorkarin Tuitawh khua chu Tonzang khua lal Hauchinkhup kum thum chhung a awp tir a. Pu Hauchinkhupa chuan tuitawh khua hnathawh tur hautak deuh deuh a tuk \hin a, chuvang chuan Tuitawh khua chu an inlungrual thei tawh lova, Pu Vunghzadala hote chuan Lusei ram lama pem mai an rawt a, Pu Lianzadala hote erawh chuan Sorkar thu zawm mai \ha an ti a.

Tichuan Pu Vunghzadala hote chuan hotu atana Pu Hangkhawchin ruatin Lusei ram lamah an kal ta a ni. Pu Hangkhawchina chuan a hmel hriat tawh hnu Tualpui khaw lal Pu Thanherha chu an pan nghal a, Pu Thanherha hnenah chuan harsatna an tawh dan thlenin a ram chhung ama awpna hnuaia chen ve an dil ta a ni.

Pu Thanherha chuan an harsatna tawh dan a hriatin a khawngaih a, ama ram chhung, a awpna hnuai a chen ve chu a lo remtihsak a, tichuan an inbial fel hnu chuan Tuitawh khuaah an haw leh ta a.

Tichuan kum 1926 kum tawp lamah chuan lo vat turin Tualpui ram Ngaizawl Zopui Pu Thanherha pek ramah chuan Lo vat turin an riak ta hlawm a. Lo vah an zawh hnu chuan Pu Hangkhawchina In tur leh Pu Sonkhanenga In tur an sa a, tichuan an haw chho leh ta a  ni.

Kum 1927 January thla a\ang chuan Ngaizawlah an pem \an ta a, hemi kum hian chhungkaw 33 an pem lut a.

Hun a lo kal zel a, kum 1931-ah Pu Thanherha fapa naupang zawk Pu Khenchhuana chu Ngaizawlah a indang a, a indanpui Lusei chhungkaw 15 leh Ngaizawla lo awm sate nen chhungkaw 45 chu Ngaizawlah an cheng a ni.

Kum 1935-ah Pu Khenchhuma chu Neihdawnah a kai phei a, Pu Hangkhawchina hote erawh chu Pu Khenchhuma rem tihna in Ngaizawlah an awm zui a, Neihdawn a\angin Pu Khenchhuma hian Ngaizawl hi a awp chhunzawm zel a, a aiawh a Ngaizawl awp turin Pu Hangkhawchina a dah a. Sa chhiah leh Lal buh chhun engkim chu Ngaizawla awmte chuan Pu Khenchhuma chu an pe phei \hin a ni.

2.SAKHUA

Kum 1947 hma lam khan Ngaizawlah Kristian an la awm lova, Puithiam hmangin inthawina chi hrang hrang an hmang \hin. Zu leh sac hen in khuangchawiin, ral leh sa te an ai a, dam lai lungphun te pawh an uar em em a ni. An thih pawhin ral aih hla te, sa aih hlate an sa a, Sakei ai chu an thihin an inah flag sen an zar a, Sai ai chu flag var , Samak ai chu flag dum an zar a, Buh za ai chuan hnang tah diar an zar a, engmah ai ve lo chuan engmah an zar ve a thiang lo. An lung len leh Khawhar an inlenpui \hin a ni. Khuangchawi pawh in sawmhnih chuang anawm hman a, kum1947-ah a ni. Sa ai hnuhnung ber chu Pu chinnanga a ni a, kum 1948-ah a ni.

 

 

3.KUT

            Kan pi leh pute a\angin kut chi hnih hman \hin a ni a, chungte chu Sialsawm kut leh Khawdo kut te an ni.

  1. Sialsawm kut: Sialsawm kut hi kum tin April thlaah hman \hin a ni a, hemi thla chhung a sa kap an awm chuan “Sawng man” an inti a, vannei an inti em em a ni.

Kan pi leh pute Kawlphaia an awm laiin Ramsial, Sele, Tumpang kap turin 

ramchhuah an tum a, an chhuah hmain malsawmna dilin an inthawi \hin a, ni tinin hlumin Se lem pakhat \heuh an siam a, chu chu an dah khawm a, Puithiamin a lo chhamphual a, Lal leh upa leh puithiam ten vawk an talh a, a thin leh a lung leh a sa \henkhat leh hlum hmanga Se lem an siamte nen daipawnah an phum a ni. Hei hian vanduaina leh chhiatna, lungngaihna zawng zawng phum bo/ paih bo ta ah an inngai a ni.

            Chhungtin ten sa ei ve ngei an tum a, chhungkhat lain ate nen vawk talhin an eikhawm ve ngei \hin a ni. He kut hian a tlangpuiin nit hum a awh \hin a ni.

            Kut hman zawh chuan sapel tur chuan an ramchhuak ta a, an ramchhuak lo haw chu kawtchhuahah hla do chhamin tlang an tlir a, khaw mipuiin an lo hmuak a, ropui takin khua an lut ta a ni. Ralthat, sa kapte chuan Arc hang emaw Vapual hmul emaw, Chhawnkai emaw an tawn a, an ngai ropui em em a ni.

  1. Khawdo kut: Khawdo kut awmzia chu khua leh sakhua hrim hrim kha an do a ni. A chhan

chu kum tin hian sik leh s alum leh vawt inthlak lai September leh October thla chho velah hian khawsik leh tlang hrileng natna a tam \hin a, chung natnate chu ramhuai tihnatah ngaiin a tinatu chu an dova, chu chu Khawdo kut lo chhuahna bul chu a ni.

            Khawdo kut hman dawn zanah khua chhuahsanin meichher ne tumphit tuma intlarin khua an dothu an puang a, an ankhum chiam a, chu chuan khua leh sakhua chu an do tih a entir a ni. A tuk a\ang chuan Khawdo kut chu an hmang \an ta a, he kut pawh hian nit hum chhung a awm tlangpui a ni.

            Tin, he kut hi kum hlui thlahna leh kum thar hmuahna angah an ngai bawk. Kum hlui thlahna leh kum thar hmuahna angah an ngai bawk. Kum thar lama lo neihna tur ram te an \heh a, lo an vat \an ta bawk a, tin, nungcha chi hrang hrangte pawh an chet dan a lo danglam a, Lailen te, chip te pawh an lo lang \an a, thereng, rengchal leh ngirtlingte pawh an lo kir a, boruak a thiangin khua a lo \hal \an ta bawk a, kum hlui thlah leh kum thar hmuahna hun a ni bawk a ni.

 

KRISTIANNA LO LUH DAN

  1. Presbyterian: Kum 1947 hma lam kha chuan Ngaizawlah hian Kristian an la awm lova, 

chhehvel khua- Darngawn, Neihdawn leh Tualpui a\angin Pathian thu sawi an lo kal \hin a, a chang chuan kar khat lai te an cham \hin a, thlenna tur hmuh zawh loh chang pawh an ngah awm e

            Chung mite rawngbawlna a\ang chuan tlangval sawm leh nula paruk chu Kristianah an inpe a, Ngaizawlah Kohhran a lo ding ta a. Ni 11.01.1947 khan Ngaizawl Presbyterian Kohhran chu dah ngheh a lo ni ta a ni.

            Ngaizawl Presbyterian Kohhran chu khawzawlah kum thum (1969-1971) chhung a ding a, 1972-ah Ngaizawlah a ding chhumzawm zel a, kum 1997-ah  Golden Jubilee an lawm a, 2007-ah Diamond Jubilee an lawm leh a, 2022-ah Platinum Jubilee an lawm leh a. souvenir bu pawh mawi hnai tak an siam a ni. Kum 2024 hian Kohhran chhungkua 67, Upa -7, Kohhran member 417 an awm.

  1. Roman Catholic: Ngaizawlah Roman Catholic Kohhran hi 14.07.1949 kum khan an ding \an a, ram buai lai 1968 kum a\anga 1985 thleng khan Ngaizawlah Roman Catholic an awm lova, ni 10.01.1979 a\angin Biak in an nei leh \an a, Catholic Kohhran a\ang hian Brother, Catechist, Sister, Father etc engemaw zat an chhuak tawh a, tunah hian Kohhran chhungkua 48 member 300 chuang an awm mek a ni.
  2. Zomi Baptist Church: Ngaizawlah Zomi Baptist Church (ZBC) ni 03.09.1992 khan a ding \an a, tunah hian kohhran chhungkua 30 member 250 vel an awm.
  3. Assembly Of God Church: Ngaizawlah hian Assembly Of God Church ni 27.02.1997 khan a ding \an a, tunah hian Kohhran chhungkua 35 member 210 an awm
  4. United Penticostal Church(NEI): Ngaizawlah hian United Penticostal Church(NEI) hi ni 10.07.2010 khan a ding \an a, Kohhran chhungkua 5 kohhran member 30 vel an awm.

 

POLITIC LAM

            Mizo District Council hun lai 1946 khan Ngaizawlah Mizo Union Party a ding ve nghal a, hruaitu hmasate chu:

            President       : Pu Ginzananga

            Vice President          : Pu Nenghkhandala

            Secretary       : Pu Thuamkhandala

 

Village Council inthlan hmasak ber chu ni 24.07.1954-ah neih a ni a, thlan tlinte chu:

            President       : Pu Nengkhandala (Mizo Union)

            Vice President          : Pu Suandohauva  (Mizo Union)

            Secretary       : Pu Suakzachina (Mizo Union)

            Member          : Pu Ginzananga

 

Village Council inthlan vawi hnihna chu ni 16.08.1957-ah neih a ni a, thlan tlinte chu:

            President       : Pu Ginzananga (Mizo Union)

            Vice President          : Pu Ngulhenthanga (Mizo Union)

            Secretary       : Pu Thuamkhandala (Mizo Union)

            Member          : Pu Lianzakama

            Nominated     : Pu Suakzachina

 

Village Council inthlan vawi thumna chu ni 19.08.1960-ah neih a ni a, thlan tlinte chu:

            President       : Pu Kamzasiana (Mizo Union)

            Vice President          : Pu Nengkhandala (Mizo Union)

            Secretary       : Pu Thuamkhandala (Mizo Union)

            Member          : Pu Luaikamchina

            Nominated     : Pu Chinkhawkaia

 

Village Council inthlan vawi lina chu ni 20.10.1963-ah neih a ni a, thlan tlinte chu:

            President       : Pu Kamzasiana (Mizo Union)

            Vice President          : Pu Chinkhawkaia (Mizo Union)

            Secretary       : Pu Thuamkhandala (Mizo Union)

            Member          : Pu Thangkhanliana

            Nominated     : Pu Chindopauva

 

Ni 01.03.1966 khan Mizoram a buai a, V.C inthlan a awm thei tawh lova, inruat chawp chho zel a ni a, heng a hnuaia mite hian hun engemaw chen V.C charge an la a ni.

            President       : Pu Ngulhenthanga

            Vice President          : Pu Thangkhankap

            Secretary       : Pu Khoidolanga

            Member          : Pu Tuansawmpauva

            Nominated     : Pu Chindopauva

 

Kum 1969 February thlaah Ngaizawl chu Khawzawl Grouping Centre-ah khawm luh a ni a, Ngaizawl khua In 80 vel a\angaIn 16 chauh chu Khawzawlah lut in midang zawng chu hmun hrang hrangah an pem darh zo ta a ni.

            Khawzawl Grouping Centre-a lut te chu:

  1. Pu Tualkhankama te chhungkua
  2. Pu R. Theusuanthanga te chhungkua
  3. Tv. G. Thangdoliana te chhungkua
  4. Tv. Tualzachina te chhungkua
  5. Pu Songkhandongh te chhungkua
  6. Pu Sutkhankhai te chhungkua
  7. Pu Zelliankhama te chhungkua
  8. Pu Sulkhanpauva te chhungkua
  9. Tv. Chindokhupa te chhungkua
  10. Pu Tuankama te chhungkua
  11. Pu Khupkhawzama te chhungkua
  12. Pu Nangkhankama te chhungkua
  13. Pu Thangzadala te chhungkua
  14. Pu Lamdopauva te chhungkua
  15. Pu Nangkhanlela te chhungkua
  16. Pu Thangdonanga te chhungkua

 

Khawzawlah eizawnna a harsat avang leh mahni khua ngaih avangin kum 1972-ah Ngaizawlah bawkte khawhin awm chilh a nit a a, hemi kum hian chhungkua patuk chauhvin khawhar takin Ngaizawl khua hi an luah a ni. Chungte chu:

  1. Tv. G. Thangdoliana te chhung
  2. Pu Sutkhankhaia te chhung
  3. Pu Zelliankhama te chhung
  4. Pu Tuankama te chhung
  5. Tv. Tualzachina te chhung
  6. Tv. Chindokhupa te chhung

 

 

 

 

 

 

 

 

Ngaizawl thlawh bawk committee din a ni a, kum tin thlan thar \hin an ni.

                                                

                                                1972                                       1973

Chairman       :           Tv. G Thangdolian                           Tv. G Thangdolian

Vice Chairman :        Tv. Tualzachin                                              Tv. Tualzachin

Secretary       :           Pu Sutkhankhai                                            Pu Sutkhankhai                    

Asst. Secy     :           Tv. Chindokhup                                Tv. Chindokhup

Treasurer       :           Pu Khupgothang                              Pu Khupgothang      

 

                                    1974                           1975                             1976                         

Chairman       :Pu Huatzabia                                   Pu Huatzabia            Pu Huatzabia 

Vice Chairman :Pu Tualzachina                            Pu Tualzachina                    Pu Tualzachina        

Secretary       : Pu Sutkhankhaia               Pu Sutkhankhai        a          Pu Sutkhankhai        a

Asst. Secy     :Pu Ginzathanga                  Tv. Chindokhup        Pu Ginzathanga       

Treasurer       :Pu Khupgothang                 Pu Ginzathanga                   Pu Khupgothang

Finanace Secy          : Tv. Chindokhupa               Tv. Kamkhawchina  Tv. Chindokhup

 

                        1977                                       1978                             1979             

Chairman       :Pu Huatzabia                                   Pu Huatzabia            Pu Huatzabia 

Vice Chairman :Pu Tualzachina                            Pu Ginzathanga                   Pu Tualkhankama

Secretary       : Pu Sutkhankhaia               Pu Sutkhankhai        a          Pu Sutkhankhai        a

Asst. Secy     :Pu M. Thangkhantuala                  Tv. Chindokhup        Pu Chindokhupa

Treasurer       :Pu Sutkhanpauva               Pu Sutkhanpauva    Pu Ginzathanga

Finanace Secy          : Tv. Chindokhupa               Tv. Kamkhawchina  Pu M. Thangkhantuala        

 

                        1980                                       1981                             1982             

Chairman       :Pu Huatzabia                                   Pu Pumkhandala     Pu Pumkhandala

Vice Chairman : Pu Tualkhankama                      Pu Ginzathanga                   Pu Zamkhawliana

Secretary       : Pu Sutkhankhaia               Pu Sutkhankhai        a          Pu Sutkhankhai        a

Asst. Secy     :Pu Thangkhantuala            Pu J Thangngaihliana         Pu Tualdothanga

Treasurer       : Pu Ginzathanga                 Pu Sutkhanpauva    Pu Khupgothang

Finanace Secy          : Pu Pumkhandala               Pu Zamkhawliana    Pu Ginzathang

 

            Ni 24.02.1983-ah Village Council hmuh leh a ni a, Ni 14.04.1983-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu (1983-1985):

            President       : Pu Pumkhandala   P.C

            Vice President          : Pu Zamklhawliana P.C

            Secretary       : Pu J. Thangngaihliana      

            Member          : Pu Ginzathanga     P.C

            Nominated     : Pu Khupgothang

 

Ni 31.10.1985-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Tualkhankama P.C

            Vice President          : Pu Pumkhandala   P.C

            Secretary       : Pu J. Thangngaihliana      

            Member          : Pu Ngulhenthanga P.C

            Nominated     : Pu Tualdothanga

 

Ni 16.11.1988-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Zamkhawliana  INC

            Vice President          : Pu Huatzabia                      INC

            Secretary       : Pu J. Thangngaihliana      

            Member          : Pu Pumkhandala   P.C

            Nominated     : Pu Ginzathanga

VCP Pu Zamkhawliana chu Bukphir khuaah a pem avangin ni 23.02.1989-ah LAD Champhai chuan hetiang hian a rawn siam rem:

            President       : Pu Huatzabia

            Vice President          : Pu Ginzathang       

            Secretary       : Pu Sutkhankhai

            Member          : Pu Pumkhandal

 

 

Ni 20.01.1991-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Huatzabia                      INC

            Vice President          : Pu Ginzathang       INC

            Secretary       : Pu Sutkhankhai 

            Member          : Pu Suandohang     INC

            Nominated     : Pu Dalchinthang

 

 

Ni 04.05.1994-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Tualkhankama JD

            Vice President          : Pu Pumkhandala   MNF

            Secretary       : Pu Sutkhankhai 

            Member          : Pu Suandohang     JD

            Nominated     : Pu Ginkhankama

Ni 18.09.1995-ah V/C desolved a ni a, Pu MC Lalliana Champhai C.A in min awp

 

 

Ni 24.04.1996-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu A. Thangsuanpau        INC

            Vice President          : Pu Huatzabia                      INC

            Secretary       : Pu Sawmlianthang

            Member          : Pu Sutkhankhai      JD

            Nominated     : Pu Nangsianpau

 

Ni 16.12.1999-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Pumkhandal     MNF

            Vice President          : Pu J. Thangngaihlian        MNF

            Secretary       : Pu Sawmlianthang

            Member          : Pu Thangdeihpau  MNF

            

 

Ni 04.11.2002-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Pumkhandal     MNF

            Vice President          : Pu Sawmlianthang MNF

            Secretary       : Pu Luandeihpiang

            Member          : Pu A. Thangsuanpau  ZNP

Ni 14.05.2005-ah VCP Pu Pumkhandala a thih avangin Pu Sawmlianthanga’n VCP charge a la.

            

Ni 24.02.2006-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Paudokhup                   MNF

            Vice President          : Pu Michael D.L. Thang     MNF

            Secretary       : Pu Sawmlianthang

            Member          : Pu J. Thangngaihlian                     MNF

 

Ni 24.02.2012-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Zamdeihkap      MNF

            Vice President          : Pu Thangkhandal  MNF

            Secretary       : Pu Langsiankham

            Member          : Pu Luandeihpiang  MNF

 

Ni 30.04.2015-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pu Nangzamung    INC                 

            Vice President          : Pu Zamdeihkap      MNF

            Secretary       : PuKamkhawtuang INC

            Treasurer       : Pi Chinsianvung

 

Ni 27.08.2020-ah Village Council inthlanna neih a ni. Thlan tlinte chu

            President       : Pi Chin-gokim         MNF               

            Vice President          : Pu Kamkhawtuang INC     

            Secretary       : Pu Anthony Thangkhanthawng

            Treasurer       : Pu Langsiankham

 

POLITICAL PARTIES:

            Ngaizawl khuaah hian a hun lai mil zel hian Political Party pawh an ding ve zel a, kum 1946- ah Mizo Union, kum 1973-ah Indian National Congress (INC), kum 1978-ah P.C, kum 1988- ah MNF,  kum 2022-ah ZPM

 

4.EIZAWNNA LAM

            Ngaizawl khua eizawnna ber chu Thingtlang lo neih a ni a, Ngaizawl ramah hian buh a \hat duh loh avangin vaimin te, sawhthing te leh chawhmeh lam chi an\am leh thlai dang dangte chin a ni a, ran vulh a ei zawng pawh an awm bvawk.

 

5.ZIRNA LAM

            Ngaizawl khua hi eizawnna lamah kan hnufual em em a, lehkha ziak leh chhiar thiam hmasa te chu Pu Nangkhawkama te, Pu Khamsuanthanga te, Pu Tualchinthanga te an ni a. Japan ral len hma a Tualpui khua a zir an ni.

            Kum 1945-ah Indopui a lo tawp khan khaw hrang hrangah Presbyterian Kohhhranin Mission School a hawng a, Neihdawn khuaah pawh Primary school an hawng a, chutah chuan Pu Theusuanthanga, Pu Thuamkhandala leh Pu Chinkhawkaia ten PSLC hi an zir chhuak a ni.

            Ngaizawl khua MSLC zir chhuak hmasa te chu- Pu R. Theusuanthanga leh Pu Thuamkhandala te an ni a, HSLC passed hmasate chu Pu Donatus Engzananga te. Bro. Robert Thangkhanlanga te, Bro. Sutzakhana te, Pu Paul T.K Donga te, Tv. Zamdokapa te an ni. Tv. Zamdokapa hi vanduaithlak takin a tlangval laiin a thi a ni.

            Graduate hmasate chu-  Pu Donatus Engzananga (B.sc), Pu Paul T.K Donga (B.A), Bro. Robert Thangkhanlanga leh Bro. Dominic Sutzakhana te an ni. An ni hian Mizoram buai hma khan an zir chhuak a ni.

            Kum 1964 khan sorkarin Primary School  a rawn hawng a, zirtirtu atan Pu R. Theusuanthanga an la a, a hnu deuhvah Pu Thuamkhandala leh Tv. Huatzananga an la leh a, Mizoram buai vangin Pu Thuamkhandala leh Tv. Huatzananga te chu kum 1968 kum tawp lam khan Burma-ah an pem a, Pu r. Theusuanthanga erawh chuan a pension thlengin a thawk a ni.

            Kum 1975 January ni 16-ah Ngaizawl thlawhbawkah Primary School din a ni a, zirtirtu atan Tv. Kamkhawchina lak a ni. Hemi kum hian class A, B, I, II, III thlengin zirlai 12 an awm. Ni 01.02.19810-ah Pu Kamkhawchina chu Aided Teacher atan Sorkarin a la a, Sorkar School a lo ni chho ta zel a ni.

            Kum 1988 khan Middle School hi din a ni a, Zirtirtu hmasa ber chu Tv. Sawmlianthanga a ni. Kum 1991 march ni 19-ah Pu PC. Lallawma (B.A) Neihdawn khua chu Headmaster atan lak a ni a, Ni 01.02.1993 khan Ngaizawl Middle School  chu Sorkarin Deficit School-ah a hlangkai a, Primary School nen infinin Comprehensive Middle School a lo nit a a, kum 1999 thleng comprehensive a ni a, kum 2000 a\angim Middle School chu Kanan Veng Pu Tualzachina in cheng sangli a leiin an insawn ta a ni. Mioddle School hi Ni 20.09.2003 khan Sorkarin a Provincialised ta a, Govt. Middle School a lo nit a a ni.

            Kum 2009-ah High School din a ni a, Headmaster hmasa ber chu Pu Suansianthang (M.A) a ni. Kum 2010 a\angin Matric Candidate an nei \an a, Nil kum awm lovin kum tin result \ha tak an nei  zel a, a lawmawm em em a ni.

            Kum 2013-ah Roman Catholic Kohhranin St. Joseph School an din a, Nursery-Class viii thleng an hawng a, kum 2017-ah Presbyterian Kohhhranin  Presbyterian English School an hawng ve leh a, Nursery- class viii thleng bawk a ni.

            Tunah hian Ngaizawl khuaah Post Graduate-10, Graduate-35, HSLC chin chung lam zawng zawng 80 vel an awm a ni.

 

6.HRISELNA LAM

            Ngaizawl khua hian thlawhbawka awm lai 1972 a\ang khan hriselna hi kan ngai pawimawh a, in tinin ek in kan nei nghal vek a, vawk kan chhuah lo bawk. Kum      a\angin sorkarin Health Sub-Centre min pe a, Health worker fel tak tak ten hriselna lamah min kaihruai a, kan vannei em em a ni. Doctor leh NBurse khawzawl leh champhai a mi ten sikulah leh khawtlangah Health Checkup an rawn nei \hin bawk a kan lawm em em a ni.

 

7.NGO HRANG HRANG TE

(1)YMA  hi Ni 15.06.1981 khan a ding \an a, President hmasa ber chu Pu Tualkhankama a ni. Khawtlang tan an \angkaiin chhiatni \hatni ah kan chhuan ber an ni.

            (2) MHIP hi Ni 10.03.1991 khan an ding \an a, President hmasa ber chu Pi Ginkhanchingi a ni. Khawtlang tan an \angkai em em a, kut leh ke berte an ni.

 

  1. GSA (Games and Sports Association): GSA hi ni           khan din a ni a, President hmasa ber chu                                          a ni. GSA hi zoram buai hma pawh khan a ding tawh a, khawdang a\angin Shiled leh Cup(Nomawi) pawh an la ve f ova, Pu Lalgohana Shield pawh an la kawl \ha reng a ni.
  2. MUP : Ngaizawlah hian MUP hi kum 1990 khan din a ni a, minute bu hlui hmuh tur a awm mumal loh avangin a nil eh a thla hriatchian a ni lo President hmasa ber chu Pu Ngulhenthang a a ni.

MZP: Mizo Zirlai Pawl hi Ngaizawl khuaah kum 2011 khan din a ni a, President hmasa ber chu Pu Paudongmanga a ni. Tun thleng hian nung takin an la kal zel a, kum tin Teacher’s day-ah Zirtirtute an chawimawi \hin a, a lawmawm hle a ni.


NGAIZAWL KHAW HMING PUT CHHAN : 

Ngaizawl khua din tirh lai hian tuna Ngaizawl khaw hmunah hian ‘ Ngaikung’ ( A rah chu lakhuih nan an hmang \hin) hi a awm avangin Ngaikung awmna zawl ‘ Ngaizawl’ tih a ni a, kan pi leh pute chuan Ngaizawl hmunah hian khua an lo din a, khaw hming atan  a pu hlen ta a ni. 

 

NGAIZAWL KHUA LO DIN TAN DAN : 

Kum 1890 chho vel lai khan Tuitawh khuaah hian Pu Paukhawvunga Sukte a lal a, khang hunlai khan khum khatah chhiah in tinah Rs 2-/ zel khawn a ni a, Tuitawh khua chhiahkhawntu chu Pu Zuanviala a ni. Tuitawh khua In 90 chhiah tlingkhawm Rs 180-/ turah Rs 70-/ chauh a theh lut \hin a, chuvang chuan Sorkar a lungawi lova, Tuitawh khua ah chuan Sipai a tir ta a,  Tuitawh khua an thlen chuan Pu Lutsona chu an leihkapuiah kawr sen hain a lo \hu a, Sipaiten an han hmuh chuan Chhiahkhawn pa Pu Zuanviala ngei a nih ringin Pu Lutsona in chu an \hiahsak a, an haw san leh mai a. Rei rial lovin Sipai ho chu an lo kal leh a, Pu Lutsona chuan a in a lo sak \hat hman avangin Chhiahkhawntu pa ngei a nih an ring leh zual a,  a in chu an \hiahsak leh ta a, Zawng tuar ai Ngauvin a tuar a nih chu. Hetiang hlir hian Sipaiten a in hi vawi thum lai mai an \hiahsak a, Pu Lutsona chuan hetiang reng reng a awm ai chuan tiin Phaiza khuaah a pem ta a ni. 

 Hun a lo kal zel a, kum 1925 khan Sorkarin Phatzang khaw kawng laih tur thupek a chhuah a, kawng hi hlawh nei lovin mahni inchawm a riahchilh a thawh tur a ni a, thawk duh lo khua an awm chuan Rs 50-/ chawi tur a ni a, Tuitawh khua Lal leh Upate chuan kawng laih ai chuan inhlawh a Rs 50-/ pek kha an duh zawk avangin kawng laih hnatlang chu an thawk ta lo a ni. Chutia Tuitawh khua  in kawng laih hnatlang an thawh loh avangin Sorkar thin a rim a, Rs 50-/ an chawitir bakah kawng laih hna chu an thawh luih tir tat ho va, chu mai bakah chuan Tuitawh khua chu kum thum chhung Hauchinkhupa Tonzang Lal an awptir ta a ni. 

 Chutianga Tuitawh khua chu mahni pawh in awp thei tawh lo. Khawdang  Lal awpna hnuaia an awm tak avang chuan an lungrual thei ta lova, Hauchinkhupa awp duh lo pawl an lo awm ta a, Pu Vunghzadala leh a \huihhruai te chu Pu Hauchinkhupa awp duh lo lam an ni a, Pu Lianzadala leh a hote chuan Sorkar thu awih in Pu Hauchinkhupa awp chu an hnial lo a ni. 

              Pu Hauchinkhupa chuan Tuitawh khua chu   Tonzang khua a\ang chuan a awp ta a, 

Tedim khua a an insakna tur Leirawhchan thiar turin Tuitawh khuaah chuan tihluih hnatlang a kova Pu Lianzadala leh a \huihhruaite In 20 chuan  thupek awih in an thawk nghal a,  

Pu Vungzadala \huihhruai in 70 chuan an thawk duh ta lo a ni. Chuvangin Pu Hauchinkhupa chuan   kum 1926  khan Pu Vunghzadala leh a \huihhruai in 70 te chu Sorkar thuneitute hnenah Rangoon ah a va hek ta a, chumi hnu chuan Pu Vunghzadala leh Pu Hangkhawchina chu Rangoon ah chuan an va kal ve leh a, Sorkar thuneitute chuan “ Pu Vunghzadala Fapa Kamkhankhupa \ha takin lehkha zir zawh hnu tun a\angin kum thum ah nang mahni in inawp leh thei ang “ tiin an lo chhang a, Pu Vunghzadala leh Pu Hangkhawchina an haw hnu chuan ro an rel a, Kamkhankhupa lehkha zir zawh a lo puitlin hun nghah chu thil ni thei lo ah ngai in Lusei ram lam a pem an rawt ta a ni. 

  Chutia Pu Vunghzadala leh a pawlten Lusei ram lam a pem an rawt hnu chuan kum 1926 ah chuan Pu Vunghzadala chuan Pu Sontuana hnenah “ Nang chuan pawisa i ngah a, lusei ram lam a pem zawngte eitur lei nan cheng za thawh la, hruaitu ah kan hmang ang che” a ti a, chu thu chu Pu Hangkhawchina’n a lo hria a, Pu Vunghzadala hnenah chuan “ Ka darkhuang hian pur chaw ula, ka sepui hi kan talh ang a, a sa chu In 70 ten  kan insem ang a, Lusei ramah kan pem ang. Thutiama ding nghet lo an awm chuan cheng sawmnga an chawi ang” tiin thu an thlung a,tichuan Pu Sontuana hruaitu a hmang lovin Pu Hangkhawchina chu hruaitu atan an hmang ta zawk a ni. 

             

             

 

 

  Tichuan Pu Hangkhawchina chuan “ Tualpui khuaah ka Pu Thanherha a Lal a, chu chu i be hmasa ang u” a ti a, \ha an ti tlang a, tichuan Tualpui Lal be tur chuan Pu Hangkhawchina lem tlem te chu an kal ta a, Tualpui khua chu an va thleng a, Pu Thanherha chuan \ha takin a lo dawng sawng a, Pu Hangkhawchina chuan a sawi \an ta a, tun hma a\anga lo inhre tawh an nih avanga an harsatna thlen ngamna ber an nih thu leh an harsatna tawh te hrilhin a ram chhung a awpna hnuaia chen ve a dil ta a ni. 

 Pu Thanherha chuan an harsatna zawng zawng a hriatin a khawngaih a, a ram chhunga chen chu a lo rem tih sak ta a ni. Tichuan Pu Hangkhawchina chuan lawmthu sawi pawhin zawhna a siam nghal a, “ Ka pu, i khua leh tui kan lo ni dawn ta a, kan hnam nunphung kan tihdan pangngai hi rawn chhawm luh rem min tihsak ang em”? tiin a zawt a, Pu Thanherha chuan engmah harsatna  a awm loh tur thu in a lo chhang a, Tichuan Pu Hangkhawchina leh a hote chu Tuitawh khuaah chuan an haw leh ta rih a. 

 Khua an thlen hnu chuan Pu Hangkhawchina Sepui chu an talh ta a. Amaherawh chu Pu Henhauva leh a \hiante In 40 chuan an lo \hulh san avangin In 30 chauh chuan se sa chu an insem ta a ni. 

 Chuti chuan an thutiam thil engkim an tihfel hnu chuan Tualpui ramah Lo vat turin an kal ta hlawm a, Tualpui ram chhung Ngaizawl Zopuiah awmhmun khuarin lo chu an vat ta a ni. Pu Hangkhawchina in tur leh Pu Sonkhanenga te in tur an sa nghal a, tichuan lo an vah zawh chuan Tuitawh khua ah chuan an haw chho leh ta rih a, chu chu 1926 kum tawp lam a ni. 

 Kum 1927 January thla a\ang chuan Ngaizawl ah chuan an pem \an ta a, a hmasa leh hnuhnung awmin an indawt zut a ni. 

Hemi kuma Ngaizawl pem te chu :- 

 

PA BER HMING                              Hnam hming                          Nihna 

 

Pu Hangkhawchina 

            Sukte  

 

           Leader 

Pu Sonkhan enga 

           Nekgen 

 

           Khawchhiar 

Pu Ginsuaka   

           Hatlang 

 

           Tawng lettu 

Pu Vialsuta     

            Malneu 

 

           Tlangau 

Pu Dongkhupa 

Tunglut            

 

Upa 

Pu Khaikhenthanga 

           Siamphu 

 

            Upa 

Pu Khamtuala  

           Zuisang 

 

            Upa 

Pu Genchina              

           Nekgen 

 

         Upa ( Khandala Pa) 

Pu Zelgoiha    

            Malneu 

 

            Upa 

Pu Vialgina     

           Tangpua 

 

            Upa 

Pu Ginthanga  

           Zuisang 

 

            Upa 

Pu Kamtuanga  

Guite               

 

Upa ( Japan ral len hnu) 

Pu Gintungtuanga 

 

Suankhup 

 

 

Upa darkhai 

Pu Awnkhawzama 

 

Akgal  

 

 

Puithiam 

Pu Ginsuana              

 

Tangpua 

 

 

Puithiam 

Pu Donghkhawzama  

Suankhup 

 

 

Puithiam 

Pu Thangchinpauva                                      

Sukte  

 

 

Thirdeng 

Pu Khaizananga        

Zahlang 

 

 

Lohual 

Pu Vialzama               

Tunglut 

 

 

Lohual 

Pu Dohuata                

Nekgen 

 

 

Lohual 

Pu Luankhawpauva                                      

Hatlang 

 

 

Lohual 

Pu Khawthanga         

Tangpua 

 

 

 

Pu Nengthanga         

Malneu 

 

 

 

Pu Hangzachina        

Sukte 

 

 

 

Pu Thangdonanga    

Malneu 

 

 

 

Pu Nengkhawthanga  

Malneu 

 

 

 

Pu Henkhoia              

Tangpua 

 

 

 

Pu Songtuana  

            Tunglut 

 

Pu Nengdaia              

           Nekgen 

 

Pu Khampauva 

           Zuisang 

 

Pu Tualchina  

           Suankhup 

 

Pu Tualzakapa  

Akgal 

 

Pu Sutluana   

            Tunglut 

 








 

Heng hi Ngaizawl khua din tirh a lut hmasa te an ni. 

  Kum 1927 ah Ngaizawl khua an indin fel chauh tih ah Pu Hangkhawchina chu Police in an rawn man a, Halkha ah thla thum an tan tir a, Ngaizawl khua an din a\anga thla kua naah Sorkar in khawper a awm a phal lova, Tualpui khuaah veng hran neiin an insuan lut ta a ni. 

  Hetianga Ngaizawl khua in harsatna a tawh te leh Pu Hangkhawchina an manna chhan chu Pu Hauchinkhupa vang a ni a, a awp khua Tuitawh a awm duh lova a pem san avangin a umzuiin a tibuai zel a ni. 

  Tualpui Lal Pu Thanherha thih hnu in a fapa upa zawk Pu Domana’n Tualpui a \hut a a nau Pu Khenchhuma chu Ngaizawl ah a indang a, kum 1931 ah heng a hnuaia mite hi Ngaizawl ah an indanpui te a ni. 

Pu Khenchhuma           Lal 

Pu Hrangvela 

Pu Taihranga 

Pu Neihluta 

Pu Bawktea 

Pu Aitlaia 

Pu Zakhuma 

Pu That\huama 

Pu Khenhleia 

Pu Thanghleia 

Pu Hranghleia 

Pu Chhunchhuanga 

Pu Thangluaia 

Pu Renga 

Pu Kawha 

Pu Hangkhawchina 

Sukte 

Pu Sonkhanenga 

           Nekgen 

Pu Vialsuta     

Malneu 

Pu Dongkhupa 

Tunglut 

Pu Donghkama 

           Suankhup 

Pu Khamkhena 

             Zahtlang 

Pu Awnkhawzama 

Akgal 

Pu Khampauva 

           Zuisang 

Pu Ginsuaka   

Hatlang 

Pu Zelgoiha    

Malneu 

Pu Luankhawpauva 

Hatlang 

Pu Khaizananga 

             Zahtlang 

Pu Demgina   

Tangpua 

Pu Kimsuana  

Tangpua 

Pu Khoikhupa  

Siamphu 

Pu Khaikhenthanga 

Siamphu 

Pu Khupkhena  

Zahlang 

Pu Khawmthanga 

             Tangpua 

Pu Hangzachina 

            Sukte 

Pu Henkhoia  

Tangpua 

Pu Genchina              

Suankhup 

Pu Ginthanga  

Zuisang 

Pu Nengthanga 

            Malneu 

Pu Nengkhawthanga Tangpua 

Pu Ngulgina             Zahlang 

Pu Dohuata              Nekgen 

Pu Songtuana          Tunglut 

Pu Telkhata               Tunglut 

Pu Tunchina             Suankhup 

Pu Thangchinpauva  Sukte 

 

Kum 1935 ah Pu Khenchhuma a chu Neihdon Zopuiah a kai phei a, Pu Hangkhawchina hote In 30 chuan Pu Khenchhuma rem tihna in Ngaizawl hi an luah zui a, Pu Khenchhuma’n Neihdon a\angin Ngaizawl hi a awp a ni. 

 Kum 1947 hma lam hian Ngaizawl ah Kristian an la awm lova, kan pi leh pute tihdan zuiin zu leh sa chenin, an chawngin an lam a, ral leh sa aiin damlai lung te an phun a, an thih pawhin ral aih hla leh sa aih hlate an sa a, Sakei kap chu an thihin an inah flag sen an zar a, Sa ai chu flag var, Samak ai chu flag dum Buh za ai chuan hnangtah diar an khai bawk a, engmah ai ve lo chuan engmah an zar lo mai a, an lunglen leh khawharna hla te sain khawhar an inlenpui ve \hin a ni. Ladam, Lakaih leh Zola te an sa \hin a ni.